लेट् लकारः
संस्कृतभाषायां कालविध्यादिक्रियाः निर्मातुं लकारः इति काचित् व्यवस्था अस्ति । तत्र लकाराः दश भवन्ति ते यथा-
१.लट् । २.लेट् । ३.लङ् । ४.लुङ् । ५.लिट् । ६.लिङ् (विधिलिङ् च आशिर्लिङ्) । ७.लोट् । ८.लुट् । ९.लृट् । १०.लृङ् ।
एते दश लकाराः द्विधा विभक्ताः सन्ति ।
- सार्वधातुकाः / सविकरणकालार्थाः
- अर्धधातुकाः / अविकरणकालार्थाः
तत्र लेट् लकारः वेदेषु एवं अस्ति। पाणिनेः अष्टाध्याये सः लिलेख "लिङर्थे लेट्। उपसंवादाशङ्कयोश्च। (॥३।४।७-८॥)" इति। तस्य अर्थः "लेट् लकारः लिङ् लकारमिव अस्ति च लिङ् लकारमिव क्रियते। अपि च उपसंवादेषु ('यदि-तदा' वचनेषु इव) लेट् लकारः क्रियते, किन्तु केवलं छन्दग्रन्थेषु (वेदेषु)।" इति। अतः लेट् लाकरः आज्ञार्थं बोधयति। अपि च एतस्मिन लकारे परस्मैपदे किञ्चित् धातुभ्यः आकार-प्रत्यया भवति (भू → भवाति), परन्तु न सर्वेभ्यः (दुह् → दोहति)[१]
| लेट् लकारः (परस्मैपदम्) | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमपुरुषः | भवाति/भवात् | भवातः | भवान् |
| मध्यमपुरुषः | भवासि/भवाः | भवाथः | भवाथ |
| उत्तमपुरुषः | भवानि | भवाव | भवाम |
| लेट् लकारः (परस्मैपदम्) | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमपुरुषः | (आ)ति/(आ)त् | (आ)तः | (आ)न् |
| मध्यमपुरुषः | (आ)सि/(आ): | (आ)थः | (आ)थ |
| उत्तमपुरुषः | आनि | आव | आम |
| लेट् लकारः (आत्मनेपदम्) | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमपुरुषः | सेवते/सवातै | सेवैते | सेवन्ते/सेवन्त/सेवान्तै |
| मध्यमपुरुषः | सेवसे/सेवासै | सेवैथे | सेवध्वे/सेवाध्वै |
| उत्तमपुरुषः | सेवै | सेवावहि/सेवावहै | सेवामहि/सेवामहै |
| लेट् लकारः (आत्मनेपदम्) | एकवचनम् | द्विवचनम् | बहुवचनम् |
|---|---|---|---|
| प्रथमपुरुषः | ते/आतै | ऐते | अन्ते/अन्त/आन्तै |
| मध्यमपुरुषः | से/आसै | ऐथे | ध्वे/आध्वै |
| उत्तमपुरुषः | ऐ | आवहि/आवहै | आमहि/आमहै |
ग्रन्थसूची[सम्पादयतु]
- Panini, R. Chandravasu, S. (500 BCE, 1891) The Aṣṭhādhyāyi of Pāṇini. Archive.org. https://archive.org/details/rsmm_ashtadhyayi-of-panini-vol-1-edited-by-srisa-chandra-vasu-new-delhi-motilal-banarasi-dass/page/558/mode/2up
- Whitney, W. D. (1879, July). A Sanskrit Grammar; Including Both The Classical Language and The Older Dialects, Of Veda And Brahmana. Breitkopf & Härtel, Leipzig, Archive.org. https://archive.org/details/sanskritgrammari00whituoft